Rechtspositie klokkenluider verbetert door invoering Europese Richtlijn
Eind 2021 moet de Europese richtlijn bescherming klokkenluiders geïmplementeerd zijn in de Nederlandse wetgeving. Het demissionaire kabinet stemde onlangs in met een wetsvoorstel dat dit regelt. Dat heeft gevolgen voor de praktijk van de arbofunctionaris, vertrouwenspersoon én de ondernemingsraad.
Klokkenluider staat sterker door nieuwe wet
Sinds 1 juli 2016 geldt in Nederland de Wet Huis voor Klokkenluiders. Bij wet is het dan ook verplicht om in organisaties met meer 50 medewerkers een interne klokkenluidersregeling te hebben. En voor het invoeren of wijzigen van die regeling is de instemming van de ondernemingsraad nodig.
Eind 2019 is een Europese Richtlijn voor de bescherming van klokkenluiders aangenomen. Op 17 december 2021 a.s. moet de Europese Richtlijn geïmplementeerd zijn in de Nederlandse wetgeving. Dat is een werkwijze die vergelijkbaar is met de invoering van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Ook hier is een verplichte Europese Richtlijn vervolgens via Nederlandse wetgeving ingevoerd.
Het demissionaire kabinet stemde onlangs in met een wetsvoorstel van minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken dat dit regelt.
Het aankaarten van misstanden
De klokkenluidersregeling biedt de mogelijkheid voor een werknemer om maatschappelijke misstanden te melden bij het Huis voor Klokkenluiders. Bij zo’n misstand moet gedacht worden aan fraude, omkoping, kartelvorming, verboden prijsafspraken, milieudelicten, maar ook gevaar voor veiligheid van medewerkers, klanten, bewoners e.d. En die meldingen zijn van groot belang: maar liefst 43 procent van alle fraudegevallen wordt ontdekt door een melding. De helft daarvan is afkomstig van een eigen werknemer. Transparency International (een organisatie voor het bestrijden van wereldwijde corruptie) stelt dat er meer gevallen van corruptie en fraude worden onthuld door klokkenluiders dan door welke andere bron ook. Dus meer dan door interne audits, politie of media.
Klokkenluiders hebben een werkrelatie met de werkgever (werknemer, zzp’er, vrijwilliger of stagiair) en moeten uit de eerste hand een melding kunnen doen, omdat ze iets gezien of vastgesteld hebben. De klok luiden voor een maatschappelijke misstand is pas aan de orde als een interne melding onvoldoende resultaat heeft opgeleverd.
Er moeten meer klokkenluidersregelingen worden opgesteld
Door deze nieuwe richtlijn moeten organisaties aan een aantal nieuwe voorwaarden gaan voldoen. En dat geldt ook de Nederlandse bedrijven mét klokkenluidersregeling. Bovendien moeten veel meer organisaties een klokkenluidersregeling gaan opstellen, ook als die minder dan 50 medewerkers hebben. Het gaat om organisaties die onder de Sanctiewet, de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) en de Wet op financieel toezicht (Wft) vallen. Denk aan banken, verzekeraars, accountants, makelaars, taxateurs, notarissen, advocatenkantoren en administratiekantoren.
En als de bestaande klokkenluidersregeling gewijzigd wordt, dan kan dat niet eerder dan wanneer de OR daarmee heeft ingestemd.
De Richtlijn Klokkenluiders biedt meer bescherming
De nieuwe Richtlijn biedt melders steun- en beschermingsmaatregelen. Onder andere tegen represailles als ontslag, schorsing, overplaatsing of intimidatie. De Richtlijn biedt niet alleen werknemers bescherming, maar ook sollicitanten, aandeelhouders, aannemers, leveranciers en degenen die de melder bijstaan. Onder deze laatste groep vallen bijvoorbeeld zzp’ers, vrijwilligers, vertrouwensadviseurs en vakbondsvertegenwoordigers.
Contact van de melder met de pers
Meldingen moeten zowel mondeling als schriftelijk ingediend kunnen worden en meldingen moeten vertrouwelijk worden behandeld. Daarnaast zijn er termijnen vastgesteld waarbinnen de organisatie actie moet nemen of een reactie moet geven. Eerst intern melden moet worden altijd aangemoedigd, maar de klokkenluider mag zich ook direct met de toezichthoudende autoriteiten (Autoriteit Consument en Markt, de Autoriteit Financiële Markten, de Autoriteit persoonsgegevens, de Nederlandse Bank, de Inspectie gezondheidszorg en jeugd, de Nederlandse Zorgautoriteit en het Huis voor klokkenluiders) of de pers contact zoeken als aannemelijk is dat de melding intern onvoldoende wordt opgepakt.
Omgekeerde bewijslast
Klokkenluiders zijn kwetsbaar voor de gevolgen die het luiden van de klok voor de medewerker kan hebben. Daarom beschikken ze ook over een vergelijkbare ontslagbescherming als OR-leden. Dat betekent dat ze niet vanwege het klokkenluiden ontslagen mogen worden. In de praktijk betekent het echter dat er bij de rechter sprake zal zijn van omgekeerde bewijslast. De klokkenluider zal moeten aantonen dat zijn ontslag wél met het klokkenluiden te maken heeft.
Als de Europese richtlijn is ingevoerd wordt die bewijslast omgedraaid en zal de ondernemer moeten aantonen dat de benadeling of ontslag geen verband met de melding heeft.
Taken voor de OR
De Klokkenluidersregeling is een aanvulling op de bestaande klachtenregeling voor personeel in de organisatie. Het is van belang dat die klachtenregeling goed functioneert en het personeel zich vrij voelt om een klacht in te dienen als dat aan de orde is.
Het is een goed gebruik dat de OR jaarlijks een geanonimiseerd overzicht van klachtencommissie en vertrouwenspersoon ontvangt, zodat duidelijk is hoeveel klachten er zijn ingediend en waarop de klachten betrekking hadden. Als de OR twijfelt over het functioneren van de klachtenregeling, dan is het tijd om daar een onderzoekje onder de achterban naar te doen. Dat kan in de vorm van een enquête of in de vorm van een steekproef onder een aantal collega’s. Ook kan de klachtenregeling in de RI&E of Medewerkersonderzoek aan de orde komen.
En als de klokkenluidersregeling moet worden aangepast: trek dan samen op met vertrouwenspersoon, preventiemedewerker, klachtencommissie. Draagvlak voor de aangepaste regeling zal daarvan het resultaat zijn.
- Meer lezen over het Huis voor de klokkenluiders? Klik hier
- Zelf het wetsvoorstel verbetert positie klokkenluiders lezen? Klik hier
- De Europese richtlijn bescherming klokkenluiders lezen? Klik hier
- Als OR aan de slag met een klokkenluidersregeling? Stuur een e-mail