Klokkenluiders in de knel

Na het melden van een misstand ondervindt bijna twee derde van de klokkenluiders negatieve gevolgen door hun melding. De gevolgen variëren van ontslag tot het niet verlengen van de arbeidsovereenkomst. In toenemende mate ervaren klokkenluiders een angstcultuur in hun bedrijf of organisatie. Daar zou de OR wat aan kunnen doen!

 

Het luiden van de klok is aan de orde als er sprake is van een maatschappelijke misstand, gevaar voor de omgeving, gevaar voor het milieu of gezondheid, fraude, omkoping e.d. In 2017 – zo blijkt uit het jaarverslag over dat jaar van het Huis voor Klokkenluiders – vroegen 471 mensen om advies aan het Huis, daarvan werden 39 zaken aangemerkt als een daadwerkelijke klokkenluiderszaak. Tien van de klokkenluiders zijn ontslagen of hebben geen contractverlenging gekregen. In zes gevallen werd er gepest, bedreigd of onder druk gezet en vijf hebben zich – als gevolg van de problemen na de melding  – ziek gemeld. De achttien meldingen hadden betrekking op het schenden van voorschriften of regels. Verder gingen zeven zaken over gevaar voor gezondheid, veiligheid of milieu. Zes klokkenluiders maakten melding van fraude, verduistering of diefstal in de organisatie of bedrijf. Het Huis voor Klokkenluiders wijst standaard een melder altijd op de persoonlijke risico’s die melden met zich meebrengt. De risico’s kunnen leiden tot stress of psychische klachten.

 

In toenemende mate melden klokkenluiders dat ze op het werk te maken hebben met een angstcultuur. Die cultuur voorkomt dat werknemers iets daartegen durven te ondernemen, ook zal het een melding als klokkenluider kunnen bemoeilijken. 

Een medewerkers(tevredenheids)onderzoek (M(T)O) – instemmingsplichtig voorafgaand aan de uitvoering – biedt een goede kans om een eventuele angstcultuur boven water te krijgen. Daarvoor is het wel noodzakelijk dat medewerkers afdoende vertrouwen hebben in de anonimiteit van het onderzoek. Onderzoek door een externe partij zal daar zeker aan bijdragen. 

Elke onderneming met meer dan 50 werknemers dient een klokkenluidersregeling te hebben, zodat medewerkers daar gebruik van kunnen maken als daar aanleiding toe bestaat. De invoering van deze regeling is instemmingsplichtig (artikel 27, 1e lid, onderdeel m). Uit onderzoek van het Huis voor Klokkenluiders blijkt dat werkgevers nog onvoldoende mogelijkheden aanbieden aan werknemers om misstanden veilig te kunnen melden. 

Voor het melden van andere klachten dan de maatschappelijke misstanden zou een klachtenregeling – in combinatie met de functie van de vertrouwenspersoon – de aan te bevelen oplossing zijn. Instellen, wijzigen op intrekken van een klachtenregeling – die voor klanten/cliënten/patiënten – is instemmingsplichtig.