Wekelijks (gratis) drie uur overwerken?

Er wordt door werknemers gemiddeld zo’n 3 uur per week overgewerkt, zo blijkt uit TNO-onderzoek. De cijfers zijn wat gedateerd – uit 2013 – toen voor het laatst tijdens de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden naar overwerk werd gevraagd. En lang niet altijd worden die uren gecompenseerd. Wat zijn de regels op dit gebied?

 

In de ICT, het onderwijs, de financiële sector, het vervoer en de zorg wordt het meest overgewerkt.  Van de lager opgeleiden (≤ VBO) doet 29% onbetaald overwerk, in de middengroep (HAVO-MBO) is dat 40%, en van de hoger opgeleiden (HBO-WO) is dat 74%. Werknemers die hun overwerk onbetaald verrichten hebben een jaarsalaris van gemiddeld 66.000 euro, terwijl degenen bij wie hun overwerk wel (gedeeltelijk) wordt uitbetaald, een jaarsalaris hebben van zo’n 45.000 euro. Het onderzoek betrof alleen de betaalde/onbetaalde overuren en niet de eventuele compensatie in tijd in de vorm van een tijd-voor-tijd-regeling.

 

Als een werknemer langer werkt dan de overeengekomen werktijd, dan is er sprake van overwerk. Dat kan dus ook bij parttimers gebeuren die meer werken dan hun contracturen. Wettelijke regels op het gebied van overwerk zijn er niet (tenzij maximale arbeidstijd uit de Arbeidstijdenwet in het geding komt) maar zijn er wel afspraken te herleiden uit rechtspraak, bepalingen in cao’s, gewoonte of arbeidsvoorwaardenreglementen en arbeidsovereenkomsten. 

 

Er is geen wettelijke recht op het compenseren in geld of tijd van gemaakte overuren. Of die verplichting er is, hangt af van wat er is afgesproken. Meestal staan de afspraken in de individuele arbeidsovereenkomst, personeelshandboek of cao. Zo maakte een werkgever de afspraak dat er alleen overuren werden gecompenseerd als die tijdig en van tevoren werden aangevraagd. Werd er doorgewerkt zonder die aanvraag, dan waren de uren voor de baas gratis.

 

Medewerkers die hun overwerk in de vorm van tijd gecompenseerd krijgen trekken een wissel op de veerkracht van de andere collega’s die vervolgens het werk met minder mensen moeten doen. Dat is voor een keer niet erg, maar als overwerk structureel voorkomt is het een mogelijk signaal van een te krappe formatie. Grip krijgen op de overuren is voor de leiding van bedrijf of organisatie van belang, maar ook voor de ondernemingsraad. Vraag dus cijfers op en overleg met medewerkers en teams om het overwerk in kaart te brengen. Vervolgens kan de raad met de bestuurder overleggen over structurele maatregelen om overwerk terug te dringen. Daarmee wordt ziekteverzuim, burn-out en langdurige uitval mogelijk voorkomen.

 

Voor sommige functies is het gebruikelijk dat overuren niet vergoed worden. In die gevallen – meestal voor medewerkers met een organisatieverantwoordelijkheid – worden een werknemer vooral voor een functie of taak aangesteld en niet voor een exact aantal uren. Gebruikelijk is dan ook dat in de beloning daarmee rekening wordt gehouden dat er extra gewerkt moet worden. 

Toch heeft een medewerker met een dergelijk contract door een uitspraak van het hof wel een deel van zijn overuren betaald gekregen. Hij maakte wekelijks meer uren dan waarvoor hij betaald werd. Bij vertrek uit de organisatie wilde hij die overuren uitbetaald krijgen. De kantonrechter ging daar niet in mee, maar het hof oordeelde anders: zij stelden anderhalf à twee uur per dag aan overwerk als inbegrepen in het salaris. De uren daarboven moest de werkgever uiteindelijk vergoeden.